Chiny

Druga największa gospodarka świata

Chiny to trzecie największe państwo świata, położone w Azji Środkowo-Wschodniej. Chińska Republika Ludowa, zamieszkiwana przez 1,41 mld osób, jest najludniejszym państwem świata i drugą największą gospodarką po Stanach Zjednoczonych. W 1978 roku Chiny wkroczyły na drogę reform rynkowych i ścieżkę szybkiego wzrostu gospodarczego, wynoszącego średnio 9% rocznie. Chiński model gospodarczy określany jest jako „kapitalizm państwowy” lub „socjalistyczna gospodarka rynkowa”. W wymiarze politycznym Chiny są krajem socjalistycznym, w którym władzę pełni Komunistyczna Partia Chin.

Organy polityczne nadal pozostają decydentem w kwestiach ekonomicznych, choć wpływ państwa na biznes się zmniejsza. Wzrost napędzają inwestycje, niskie koszty pracy i rozbudowany eksport. W 2021 roku PKB wyniosło 17,73 bln dolarów (12 556 dolarów per capita). W strukturze PKB przemysł stanowi 39,4%, usługi – 53,3%, rolnictwo – 7,3%. Jeśli chodzi o środowisko biznesowe, łączna liczba mikro, małych i średnich przedsiębiorstw (SMEs) wynosi ok. 52 mln. Chiny są obecnie krajem o średnio-wysokim dochodzie, ale postęp gospodarczy nie wyeliminował całkowicie nierówności społecznych. Według Banku Światowego, w tej sytuacji Chiny powinny pobudzać rozwój usług i konsumpcję.

W wymiarze geopolitycznym Chiny rywalizują ze Stanami Zjednoczonymi. Do tarć z Waszyngtonem dochodzi m.in. z powodu Tajwanu, który Pekin uważa za „zbuntowaną prowincję”. Chiny starają się wzmocnić swoją pozycję w polityce światowej m.in. poprzez Inicjatywę Pasa i Szlaku (Belt and Road Initiative, BRI). Jest to rozwijany od 2013 roku projekt gospodarczo-polityczny, który ma zwiększyć skalę chińskiej ekspansji w Azji, Europie i Afryce. Jego realizację wspiera Azjatycki Bank Inwestycji Infrastrukturalnych (Asian Infrastructure Investment Bank, AIIB) ustanowiony w 2016 roku.

Chiny mają do odegrania kluczową rolę w zakresie transformacji energetycznej i przestawiania gospodarek na odnawialne źródła energii w wymiarze globalnym. Chiny emitują 27% dwutlenku węgla i jedną trzecią gazów cieplarnianych w skali światowej. W 2020 roku prezydent Xi Jinping ogłosił plan, zgodnie z którym Chiny osiągną neutralność względem emisji dwutlenku węgla do 2060 roku. Jak szacuje Bank Światowy, aby osiągnąć ten cel, Chiny muszą zainwestować 14-17 bln dolarów w zielone technologie w samych tylko sektorach energetycznym i transportowym.

Ludność Chin

Ludność Chin liczy 1,41 mld osób. Największą grupę etniczną stanowią Chińczycy Han (92%), a wśród mniejszości największymi grupami są m.in. Zhuang, Manchu, Ujgurzy, Hui, Miao, Tybetańczycy i Koreańczycy. Językiem urzędowym jest mandaryński. Wśród zagranicznych społeczności, liczących łącznie ok. 2,8 mln osób, są m.in. Birmańczycy, Wietnamczycy, Amerykanie, Japończycy i Brytyjczycy. Chiny są państwem ateistycznym, ale władze uznają cztery religie: buddyzm, taoizm, chrześcijaństwo i islam. Agnostycy, ateiści i wyznawcy religii ludowej stanowią ok. 70%, buddyści – 16,6%, chrześcijanie – 7,4%, a wyznawcy islamu – 1,8%.

W latach 1979-2015 obowiązywała polityka jednego dziecka. Jednym z jej skutków jest proces starzenia się społeczeństwa. Obecnie w Chinach ok. 185 mln osób jest w wieku 65 lat lub więcej. Średnia długość życia wynosi 78 lat. Według szacunków, w 2040 roku osoby w wieku powyżej 60 lat będa stanowić 28% populacji. Oznacza to zmiany w strukturze popytu, konieczność zwiększenia nakładów na służbę zdrowia oraz potrzebę zreformowania systemu emerytalnego, który może stać się niewydolny.

Siła robocza liczy ok. 782 mln osób. Tempo urbanizacji znacząco przyspieszyło w latach 80. XX wieku. Obecnie 64.6% obywateli Chin mieszka w miastach. Największym z nich jest Szanghaj, zamieszkany przez ok. 29,2 mln osób, podczas gdy stolicę, Pekin, zamieszkuje ok. 21,8 mln osób. Prowincje o największej liczbie mieszkańców to Guangdong (126 mln), Shandong (101,5 mln), Henan (99,4 mln), Jiangsu (84,7 mln) i Sichuan (83,7 mln).

Ramy chińskiej gospodarki

Chiny, jako jedna z największych gospodarek, są państwem członkowskim G20 i bloku BRICS, zrzeszającego Brazylię, Rosję, Indie i Republikę Południowej Afryki. Pekin od 1995 roku współpracuje także z Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD). Chiński juan jest obecnie jedną z oficjalnych walut rezerwowych, czyli powszechnie uznawanych za bezpieczne i akceptowane w transakcjach międzynarodowych. Kurs juana sterowany jest za pomocą mechanizmu antycyklicznego, co wpływa na zwiększenie konkurencyjności chińskich produktów, atrakcyjności inwestycyjnej Chin i poziomu konsumpcji wewnętrznej.

Chińska gospodarka składa się de facto z dwóch równoległych systemów ekonomicznych: prywatnego i państwowego. Sektor prywatny to głównie przedsiębiorstwa joint venture z udziałem zagranicznych wspólników, a także firmy produkcyjne, usługowe i przetwórcze z sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Z kolei sektor państwowy składa się z najprężniej działających przedsiębiorstw państwowych (SOEs). Etatyzacja gospodarki stanowi barierę dla rozwoju prywatnego biznesu przede wszystkim w zakresie dostępu do kapitału, jako że sektor prywatny otrzymuje niewielką część pożyczek.

Zgodnie z polityką „Jeden kraj, dwa systemy”, gospodarki byłej brytyjskiej kolonii Hongkong i byłej portugalskiej kolonii Makau są odrębne od gospodarki Chin. Hongkong i Makau mają oficjalny status Specjalnych Regionów Administracyjnych. Hongkong jest jednym z kluczowych światowych centrów handlowo-finansowych i logistycznych, podczas gdy gospodarka Makau opiera się na turystyce, bankowości i przemyśle tekstylnym. Oba regiony mogą prowadzić negocjacje gospodarcze z zagranicą i uczestniczyć w organizacjach gospodarczych, takich jak na przykład Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization, WTO) i Światowa Organizacja Celna (World Customs Organization, WCO).

Gospodarka Chin

Wiodące branże chińskiej gospodarki to przemysł elektromaszynowy, motoryzacyjny, energetyczny, elektroniczny, chemiczny, farmaceutyczny, wydobywczy, hutnictwo, bankowość i nieruchomości. Chiny posiadają także znaczne rezerwy ropy naftowej (3,69 mld ton metrycznych) i gazu ziemnego (6,34 bln metrów sześciennych). Wraz z szybkim rozwojem branży e-commerce (10% rocznie) rosną szanse dla towarów z branży odzieżowej, kosmetycznej czy FMCG. Symbolem tego trendu jest także sukces aplikacji internetowej Tik Tok, wartej obecnie 50 mld dolarów. Ekspansję przeżywają sektory high-tech, ICT i biotechnologii. Chiny dysponują też drugim co wielkości budżetem w sektorze kosmicznym (11,9 mld dolarów w 2022 roku).

Rozwój tych branż to wynik szerszej strategii „Made in China 2025„, wdrażanej od 2015 roku. Jej trzon stanowi nacisk na badania i rozwój, innowacyjność, modernizację przemysłu i zwiększenie jego konkurencyjności. Z każdym rokiem, głównie za sprawą starzenia się społeczeństwa, coraz bardziej rozwija się branża medyczna. Obecnie jest to druga pod względem wielkości taka branża na świecie. Chiny są także największym na świecie producentem produktów rolnych, takich jak ryż, pszenica, jęczmień, kukurydza, ziemniaki, herbata, soja, pomarańcze, arbuzy, orzeszki ziemne, gruszki, winogrona, truskawki, grzyby, wieprzowina i ryby. Chiny są także jednym z największych producentów bawełny.

W latach 80. zaczęto tworzyć specjalne strefy ekonomiczne. Obecnie jest ich siedem: Shenzhen, Zhuhai, Shantou, Xiamen, Hainan, Kaszgar i Khorgas. Ich celem jest przyciągnie zagranicznego kapitału za pomocą atrakcyjnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej (ulgi i zwolnienia podatkowe). Oprócz tego władze utworzyły 21 stref wolnego handlu i 14 otwartych miast przybrzeżnych. Rząd wspiera także inwestycje zagraniczne chińskich przedsiębiorstw w ramach tzw. polityki „going out„. Jej wyrazem było ustanowienie specjalnych stref ekonomicznych w 11 krajach Afryki i Bliskiego Wschodu w latach 1990-2018.

Handel międzynarodowy

Chiny to druga największa gospodarka świata pod względem PKB, pierwszy największy eksporter i drugi największy importer. Wartość chińskiego eksportu wynosi 3,362 bln dolarów, a importu – 2,684 bln dolarów. Głównymi partnerami handlowymi Chin są Stany Zjednoczone, Hongkong, Japonia, Korea Południowa, Wietnam, Niemcy, Holandia, Indie, Wielka Brytania, Malezja, Tajlandia i Rosja.

Grupa najczęściej importowanych towarów obejmuje urządzenia elektryczne (24,9%), ropę i paliwa mineralne (15%), rudy (10,2%), maszyny przemysłowe (8,61%), instrumenty precyzyjne (4,07%), pojazdy silnikowe i części (3,22%), tworzywa sztuczne (3,09%), kamienie i metale szlachetne (2,88%), miedź (2,46%) i chemię organiczną (2,24%). Oprócz tego importowane są nasiona roślin oleistych, żelazo i stal, leki, mięso, drewno, produkty chemiczne, zboża, guma, tłuszcze i oleje, chemia nieorganiczna i owoce morza.

Wśród najczęściej eksportowanych towarów są urządzenia elektryczne (26,7%), maszyny przemysłowe (16,3%), meble (4,15%), tworzywa sztuczne (3,9%), pojazdy silnikowe i części (3,57%), zabawki i sprzęt sportowy (3,03%), instrumenty precyzyjne (2,9%), artykuły z żelaza i stali (2,84%), odzież (2,57%) i chemia organiczna (2,46%). Kolejne miejsca zajmują żelazo i stal, obuwie, ropa i paliwa mineralne, tekstylia, leki, aluminium, guma, produkty skórzane, ceramika oraz kamienie i metale szlachetne.

Umowy handlowe

Chiny mają rozbudowaną sieć relacji gospodarczych, o czym świadczą dwustronne umowy inwestycyjne z ponad 100 krajami, obejmujące m.in. arbitraż i klauzulę najwyższego uprzywilejowania. Pekin zawarł umowy tego typu m.in. z Hiszpanią, Francją, Niemcami, Włochami, Wielką Brytanią, Kanadą, Japonią, Koreą Południową i Tajlandią.

Chiny podpisały umowy o wolnym handlu z następującymi krajami:

Australia
Chile
Ekwador
Gruzja
Hongkong
Islandia
Kambodża
Korea Południowa
Kostaryka
Makau
Mauritius
Malediwy
Nikaragua
Nowa Zelandia
Pakistan
Peru
Singapur
Szwajcaria

Umowy ze stowarzyszeniami krajów:

Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (ASEAN)
Kompleksowe Regionalne Partnerstwo Gospodarcze (RCEP)

Relacje Chiny-Unia Europejska

Unia Europejska i Chiny są największymi partnerami handlowymi w zakresie handlu towarami (po uwzględnieniu handlu usługami, największym partnerem UE pozostają USA). W handlu towarami Unia Europejska ma deficyt handlowy, który rośnie z każdym rokiem. W 2022 roku import UE z Chin wyniósł 626,3 mld euro, a eksport – 230,3 mld euro. Handel obejmuje głównie urządzenia elektryczne, maszyny przemysłowe, pojazdy silnikowe i części oraz elektronikę. Z kolei w zakresie handlu usługami, Unia Europejska ma nadwyżkę. W 2022 roku eksport usług z UE był wart 59,1 mld euro, a import – 38,6 mld euro.

Unia Europejska konsekwentnie domaga się od Chin dotrzymywania zasad Światowej Organizacji Handlu (WTO), przestrzegania uczciwych praktyk handlowych i poszanowania prawa własności intelektualnej. W grudnia 2020 roku UE i Chiny zakończyły 7-letnie negocjacje w sprawie „Kompleksowej Umowy Inwestycyjnej” (Comprehensive Agreement on Investment, CAI), która ma zapewnić inwestorom z UE szerszy dostęp do chińskiego rynku. Obejmuje ona postanowienia dotyczące przejrzystości dotacji, transferu technologii, zrównoważonego rozwoju i zniesienia pracy przymusowej. Umowa oczekuje na ratyfikację.

W biuletynie z kwietnia 2022 roku Europejska Służba Działań Zewnętrznych oceniła, że stosunki na linii UE-Chiny pogorszyły się. Chiny uznano zarówno za partnera, jak i konkurenta gospodarczego i rywala systemowego. Wśród czynników negatywnie wpływających na relacje wymieniono kwestię praw człowieka w Chinach, środki handlowe przeciwko jednolitemu rynkowi i stanowisko Pekinu w sprawie wojny na Ukrainie. Dyplomaci zaznaczyli jednak, że Unia Europejska jest zaangażowana we współpracę, biorąc pod uwagę rolę Chin w rozwiązywaniu globalnych i regionalnych wyzwań.

Szanse i wyzwania

Wyzwania rozwojowe, przed którymi stoją Chiny, takie jak przestawienie gospodarki na nowy model wzrostu, proces starzenia się ludności i obniżanie emisji dwutlenku węgla tworzą potencjał dla zagranicznych przedsiębiorców. W celu utrzymania stabilnego wzrostu, gospodarka musi zostać mocniej osadzona na sektorze usług i innowacjach. Czynnikiem wspierającym jest rozwój klasy średniej i wzrost popytu na zagraniczne towary. Ważnym sygnałem są także założenia kierunków rozwoju gospodarki. Z tej perspektywy kluczowymi sektorami są przemysł rolno-spożywczy, maszynowy, medyczny, energetyczny i high-tech.

Chiny po akcesji do Światowej Organizacji Handlu obniżyły taryfy celne i ograniczyły bariery pozataryfowe. Średni poziom stawek celnych został zredukowany do poziomu 7,6%. Ze szczegółowymi informacjami można zapoznać się na stronie Generalnej Administracji Celnej (General Administration of Customs). Na system podatkowy obowiązujący w Chińskiej Republice Ludowej składają się zarówno podatki ogólnokrajowe, jak również prowincjonalne i lokalne. W Chinach obowiązuje 26 różnych podatków, jednak zazwyczaj duże przedsiębiorstwa podlegają pod 8-10 podatków.

Współpraca gospodarcza z Chinami może przynieść wymierne korzyści, jednak specyfika chińskiego rynku wymaga odpowiedniej wiedzy. Różnice występują już na poziomie etykiety biznesowej. Zachodni model współpracy nie uwzględnia w tak dużym stopniu kontaktów bezpośrednich, a budowa relacji to czasochłonny proces. Wyzwaniami dla przedsiębiorców są odmienność systemu prawnego, często zmieniające się przepisy, biurokracja, procedury zakładania działalności gospodarczej, niedostatki w zakresie infrastruktury logistycznej, korupcja oraz łamanie prawa własności intelektualnej.

Współpracę komplikują także szczegółowe wymogi jak np. licencje importowe i certyfikaty, w tym certyfikat CCC dla produktów elektrycznych, elektronicznych i motoryzacyjnych. W celu uzyskania tego certyfikatu konieczne są inspekcje w zakładzie eksportera, które odbywają się na jego koszt. Należy mieć także na uwadze procedury dopuszczające towary do obrotu związane z odpowiednim etykietowaniem (w języku chińskim) i wymogami w zakresie opakowania produktów.

W szerszej perspektywie, Chiny to ogromna skala rynku i obiecujące perspektywy rozwoju. Pomimo spowolnienia gospodarczego zmiana upodobań chińskich konsumentów, nastawionych na lepsze jakościowo produkty, niesie szansę dla zagranicznych przedsiębiorców. Stwarza to dodatkowe możliwości w zakresie produkcji i sprzedaży dóbr wytwarzanych przez branże nastawione na innowacje. Ważnym czynnikiem na rzecz ekspansji w Chinach są również zachęty i ulgi przyznawane w specjalnych strefach ekonomicznych.