Kazachstan

Perspektywiczny kierunek dla inwestorów i eksporterów

Kazachstan to państwo położone w Azji Środkowej i Europie Wschodniej, zamieszkiwane przez 19,6 mln osób. Kazachstan, który uzyskał niepodległość w 1991 roku po rozpadzie ZSRR, jest dziewiątym największym państwem świata. Jest to także kraj o znacznym potencjale ekonomicznym i największy producent energii w regionie Azji Środkowej. Czynniki te zwiększają geopolityczne znaczenie Kazachstanu w perspektywie polityki globalnej.

W ostatnich latach wzrost gospodarczy Kazachstanu wynosił średnio 5% rocznie. W 2022 roku wartość PKB wynosiła 220,6 mld dolarów (11 243 dolarów per capita). W strukturze PKB przemysł stanowi 34,5%, usługi – 52,6%, a rolnictwo – 5,2%. Z kolei, jeśli chodzi o środowisko biznesowe, mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa (SMEs) stanowią 96,4% (1,6 mln) wszystkich firm. Dzięki przemysłowi wydobywczemu i napływowi inwestycji zagranicznych Kazachstan stał się gospodarką o wyższym średnim dochodzie, ale pomimo zmniejszenia ubóstwa w kraju nadal występują znaczne nierówności.

Uzależnienie od eksportu surowców sprawia, że kazachski eksport jest niestabilny, a gospodarka narażona na ryzyko nagłych wstrząsów. Postulowana dywersyfikacja eksportu ma także kluczowe znaczenie dla ograniczenia emisji gazów cieplarnianych. W lutym 2023 roku Kazachstan przyjął „Strategię osiągnięcia neutralności węglowej do 2060 roku” („The Strategy on Achieving Carbon Neutrality by 2060„). Jej realizacja oznacza konieczność stopniowej rezygnacji z węgla, zwiększenie udziału odnawialnych źródeł energii do 83% i inwestycji w technologie niskoemisyjne.

Ludność Kazachstanu

Kazachstan jest zamieszkiwany przez 19,6 mln osób. Największe grupy etniczne stanowią Kazachowie (69,9%), Rosjanie (17,9%), Uzbecy (3,3%), Ujgurzy (1,5%), Ukraińcy (1,3%) i Tatarzy (1%). Z kolei największe grupy religijne to muzułmanie (70,2%) i chrześcijanie (26,2%), głównie prawosławni. Oficjalnymi językami są kazachski i rosyjski.

Siła robocza liczy ponad 9,6 mln osób, ale Kazachstan jest coraz bardziej uzależniony od pracowników z zagranicy, głównie z Kirgistanu, Tadżykistanu i Uzbekistanu. Ich liczba w 2022 roku wynosiła ponad 668 000. Wykwalifikowani Kazachowie nadal emigrują, głównie do Rosji, w poszukiwaniu lepszych perspektyw zawodowych.

Kazachskie społeczeństwo jest stosunkowo młode, ale zaczęło już ono wchodzić we wczesny etap starzenia się. Według prognoz, do 2050 roku liczba osób w wieku 65 lat lub więcej wzrośnie do 14% wobec 7,5% w 2019 roku. Obecnie 58,2% obywateli mieszka w miastach. Największymi z nich są Ałmaty (1,9 mln), stolica kraju, Astana (dawniej Nur-Sułtan, 1,3 mln) i Szymkent (1,1 mln).

Gospodarka Kazachstanu

Kazachstan od 2015 roku jest państwem członkowskim Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej (EEU), do której należą także Armenia, Białoruś, Kirgistan i Rosja. Kazachstan współpracuje również z Organizacją Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i Organizacją Państw Eksporterów Ropy Naftowej (OPEC) w ramach formatu OPEC+. Kazachstan odgrywa kluczową rolę w tworzeniu Nowego Jedwabnego Szlaku, jako że przypada na niego 70% lądowego ruchu tranzytowego z Chin do Europy. W związku z tym do 2025 roku zaplanowano realizację 112 projektów infrastrukturalnych o łącznej wartości 12,6 mld USD.

Sektor przemysłowy Kazachstanu opiera się na wydobyciu i przetwórstwie minerałów. Kazachstan ma 12. największe na świecie potwierdzone złoża ropy naftowej i 14. największe złoża gazu ziemnego, a także plasuje się w pierwszej dziesiątce krajów pod względem zasobów węgla, złota, chromu, cynku, ołowiu i boksytu. Kazachstan jest także największym na świecie producentem uranu.

Ważną gałęzią gospodarki jest rolnictwo. Kazachstan jest jednym z największych producentów pszenicy, a inne kluczowe uprawy to jęczmień, bawełna, buraki cukrowe i ryż. Z kolei najważniejsze zwierzęta hodowlane to bydło, drób, świnie, konie i owce, co czyni z Kazachstanu ważnego producenta wełny, mleka i jaj. W sektorze usług kluczową rolę odgrywają handel, transport, budownictwo, nieruchomości i edukacja. Stopniowo rośnie także znaczenie logistyki, usług finansowych oraz sektora ICT, ale tempo ich rozwoju jest uzależnione od dostępności kapitału.

Handel międzynarodowy

Kazachstan jest 52. największą gospodarką świata, 55. największym eksporterem i 57. największym importerem. Wartość kazachskiego eksportu wynosi 53,6 mld dolarów, a importu – 47,5 mld dolarów. Głównymi partnerami handlowymi Kazachstanu są Rosja, Chiny, Stany Zjednoczone, Japonia, Korea Południowa, Wielka Brytania, Niemcy, Turcja, Włochy, Holandia i Uzbekistan.

Grupa najczęściej importowanych towarów obejmuje maszyny przemysłowe i urządzenia elektryczne (25%), produkty mineralne (15%), sprzęt transportowy (12%), metale nieszlachetne i produkty pokrewne (10%), chemikalia (8%) oraz żywność i napoje (6%). Kolejne towary to pojazdy silnikowe i części, elektronika, leki oraz artykuły z żelaza i stali.

Najczęściej eksportowanymi towarami są ropa naftowa i produkty pochodne, stanowiące 73% całego eksportu. Wśród innych eksportowanych towarów są metale żelazne, miedź, aluminium, cynk, uran, złoto, srebro i pszenica.

Umowy handlowe

Kazachstan posiada rozbudowane relacje handlowe, m.in. w ramach Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej. Jak dotąd, Kazachstan zawarł łącznie 52 dwustronne umowy inwestycyjne, z których obecnie pięć oczekuje na ratyfikację, a trzy nie zostały przedłużone.

Kazachstan podpisał umowy o wolnym handlu z następującymi krajami:

Armenia
Azerbejdżan
Białoruś
Gruzja
Kirgistan
Mołdawia
Rosja
Tadżykistan
Ukraina
Uzbekistan

Umowy zawarte ze stowarzyszeniami krajów:

Euroazjatycka Unia Gospodarcza (EEU)
Program Regionalnej Współpracy Gospodarczej Azji Środkowej (CAREC)

Umowy zawarte jako członek EEU:

Chiny
Iran
Serbia
Singapur
Wietnam

Relacje Kazachstan-Unia Europejska

Unia Europejska i Kazachstan nawiązały relacje w latach 90. XX wieku. W grudniu 2015 roku obie strony podpisały „Rozszerzoną umowę o partnerstwie i współpracy” („Enhanced Partnership and Cooperation Agreement„), która weszła w życie 1 marca 2020 roku. Wzmocniła ona współpracę m.in. w handlu, inwestycjach, energetyce, transporcie, ochronie środowiska, edukacji i badaniach naukowych. W listopadzie 2022 roku podpisano protokół w sprawie partnerstwa strategicznego w zakresie dostaw surowców oraz produkcji baterii i zielonego wodoru, co ma przyspieszyć zieloną i cyfrową transformację gospodarek obu stron.

Unia Europejska, jako odbiorca 39% kazachskiego eksportu, jest największym partnerem handlowym Kazachstanu. UE jest również największym inwestorem zagranicznym w Kazachstanie (w 2021 roku wartość inwestycji wyniosła 61,5 mld euro). Z kolei w 2022 roku wartość handlu towarami wyniosła 40,2 mld euro, czyli o 74% więcej niż w 2021 roku. Unia Europejska importuje głównie produkty mineralne, a eksportuje maszyny, sprzęt transportowy, produkty chemiczne, sprzęt optyczny i tworzywa sztuczne. Handel usługami jest wart 2,1 mld euro.

Szanse i wyzwania

Kazachstan jest perspektywicznym rynkiem z punktu widzenia zagranicznych przedsiębiorców. Kluczowym aspektem dla eksporterów są regulacje celne. W ramach Euroazjatyckiej Unii Celnej Kazachstan stosuje cła importowe i bariery pozataryfowe. W ostatnich latach Kazachstan dokonał jednak znacznych modyfikacji w przepisach i procedurach. Średnia stawka celna wynosi 10,6% dla produktów rolnych i 6,4% dla pozostałych produktów. Z kolei maksymalne stawki celne wynoszą, odpowiednio, 50% i 19%. Barierami dla handlu są jednak system sądowniczy, nieprzejrzyste przepisy, korupcja i łapówkarstwo.

Zależność Kazachstanu od eksportu surowców tworzy ryzyko dla przedsiębiorców. Szansą dla nich jest jednak dywersyfikacja gospodarcza, która wymaga inwestycji, technologii i know-how. Kazachstan nie ma także dobrze rozwiniętego przemysłu produktów konsumpcyjnych, w związku z czym musi je importować, co jest szansą dla branży odzieżowej, spożywczej, samochodowej czy elektronicznej. Z kolei rozbudowa infrastruktury transportowej i logistycznej tworzy zapotrzebowanie na produkty i usługi z sektora budowlanego, maszynowego i energetycznego.

Transformacja energetyczna oznacza konieczność inwestowania w istniejącą infrastrukturę energetyczną i przechodzenia na odnawialne źródła energii, takie jak zielony wodór i energia wodna. Wysiłki te wspiera Unia Europejska, która uzgodniła z Kazachstanem plan działań na lata 2023-2024. Kolejne szanse wiążą się z procesem digitalizacji gospodarki i usług publicznych. Współpracy gospodarczej sprzyja 27 stref przemysłowych i 13 specjalnych stref ekonomicznych, podzielonych ze względu na specjalizację (m.in. petrochemia, metalurgia, logistyka, handel, usługi ICT).