Jedna z najszybciej rozwijających się gospodarek świata
Turcja to państwo znajdujące się w Azji Zachodniej i częściowo w Europie Południowo-Wschodniej, zamieszkiwane przez 84,8 mln osób. Turcja jest potęgą regionalną o dużym znaczeniu geopolitycznym. Strategiczne położenie na przecięciu szlaków handlowych z Europy, Afryki i Azji zwiększa jej rolę w światowej gospodarce. Republika Turcji, która zastąpiła Imperium Osmańskie, została ustanowiona w 1923 roku po zniesieniu trwającego 623 lata sułtanatu. Po referendum w 2017 roku republika parlamentarna została zastąpiona systemem prezydenckim.
Turcja, po liberalizacji w latach 80. XX wieku, stała się jedną z najszybciej rozwijających się gospodarek. Wsparciem dla wzrostu gospodarczego są niskie koszty produkcji, rozwinięta infrastruktura i coraz lepiej wykwalifikowana siła robocza. Po okresie intensywnego wzrostu na początku XXI wieku, nastąpił okres recesji i stagnacji. W 2021 roku wartość PKB wyniosła 819 mld dolarów (9 661 dolarów per capita). W strukturze PKB przemysł stanowi 31,1%, usługi – 52,8%, a rolnictwo – 5,5%. Jeśli chodzi o środowisko biznesowe, 99,8% firm (3,3 mln) stanowią małe lub średnie przedsiębiorstwa (SMEs).
Ważną rolę w kształtowaniu tureckiej gospodarki odgrywają czynniki kulturowe i stopniowe przejmowanie przez społeczeństwo zachodniego stylu życia. Dzięki temu turecka gospodarka otwiera się na nowe produkty. W ostatnich latach wzrósł udział podmiotów prywatnych w inwestycjach, głównie w budownictwie mieszkaniowym i przemyśle wytwórczym. Z kolei państwo ma najwyższy udział w inwestycjach w transporcie, a zmniejsza się jego udział w inwestycjach w sektorze energetycznym.
Ludność Turcji
Ludność Turcji liczy 84,8 mln osób. Każdy obywatel Turcji określany jest jako „Turek”, niezależnie od pochodzenia etnicznego. Większość mieszkańców stanowią etniczni Turcy, a wśród pozostałych grup są m.in. Kurdowie, Zaza, Czerkiesi, Arabowie i Grecy. Turcja gości także jedną z największych na świecie populacji uchodźców. Największy ich napływ nastąpił za sprawą wojny domowej w Syrii. Obecnie w Turcji przebywa 3,4 mln Syryjczyków.
Turcja jest państwem świeckim. 99% Turków to wyznawcy islamu, a wśród innych religii są m.in. chrześcijaństwo, judaizm i jezydyzm. Prawa mniejszości nie-muzułmańskich gwarantują zapisy Traktatu z Lozanny z lipca 1923 roku. W miastach mieszka obecnie 77,5% Turków. Prawie jedna trzecia populacji zamieszkuje trzy metropolie: Stambuł, Ankarę i Izmir. Najwięcej mieszkańców liczy Stambuł (15,8 mln), podczas gdy stolicę, Ankarę, zamieszkuje 5,4 mln osób.
W porównaniu do krajów europejskich, społeczeństwo Turcji jest stosunkowo młode. Około 40% ludności stanowią osoby w wieku do 24 lat. Ponad 30 mln obywateli jest w wieku produkcyjnym. Struktura wieku społeczeństwa jest postrzegane przez władze jako atut zwiększający konkurencyjność Turcji na światowym rynku. Ponadto, w ostatnich latach w kraju powstaje coraz więcej uczelni wyższych. W rezultacie społeczeństwo tureckie jest coraz lepiej wykształcone, a siła robocza jest coraz lepiej wykwalifikowana.
Gospodarka Turcji
Turcja jest państwem członkowskim Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD) i grupy G20. Od początku XXI wieku PKB Turcji wzrósł czterokrotnie. W 2018 roku gospodarka weszła w fazę kryzysu. Rezultatem próby puczu wojskowego w 2016 roku był m.in. wzrost inflacji i osłabienie liry tureckiej. Walutę osłabiło dodatkowo podwyższenie ceł na turecką stal i aluminium przez USA. Niska wartość liry przyczyniła się jednak do wzrostu eksportu, a plan rozwoju na lata 2019-2022 pozwolił powrócić gospodarce na ścieżkę wzrostu. Problemem jest jednak inflacja (85,5%) i deficyt na rachunku obrotów bieżących (48,7 mld dolarów).
Najważniejsze w strukturze tureckiej gospodarki są usługi, generujące ponad 50% PKB. Głównymi sektorami są handel, turystyka, transport, telekomunikacja i bankowość. Rozwijająca się turystyka w 2022 roku wygenerowała rekordowe przychody w wysokości 46,3 mld dolarów. Środowisko naturalne Turcji sprzyja także rozwojowi rolnictwa. Rolnicy stanowią 18% siły roboczej. Zajmują się oni głównie produkcją wyrobów mlecznych, uprawą zbóż, warzyw, owoców i roślin przemysłowych oraz hodowlą zwierząt. Produkty rolno-spożywcze stanowią łącznie 13% całości eksportu.
Podstawę tureckiego przemysłu stanowią motoryzacja, produkcja maszyn, tekstylia i energetyka. Wartość rynku budowlanego w 2022 roku wyceniono na 103,9 mld dolarów, a motorami wzrostu będą projekty w zakresie infrastruktury energetycznej, transportowej i mieszkaniowej. Ma temu sprzyjać „Plan Główny Transportu i Logistyki – Wizja Transportu 2053” (Transportation and Logistics Master Plan – Transportation 2053 Vision), który ma uczynić z Turcji hub transportowy i logistyczny. Z kolei przemysł tekstylny stanowi 7% PKB. Turcja jest obecnie siódmym największym dostawcą tekstyliów na świecie.
Handel międzynarodowy
Turcja to 22. największa gospodarka świata pod względem PKB, 29. największy eksporter i 22. największy importer. Wartość tureckiego eksportu wynosi 225,2 mld dolarów, a importu – 271,4 mld dolarów. Głównymi partnerami handlowymi Turcji są Niemcy, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Włochy, Irak, Hiszpania, Francja, Holandia, Izrael, Rosja i Zjednoczone Emiraty Arabskie.
Grupę najczęściej importowanych towarów stanowią ropa i paliwa mineralne (18,7%), maszyny przemysłowe (11,4%), żelazo i stal (10,2%), urządzenia elektryczne (7,36%), tworzywa sztuczne (6,48%), pojazdy silnikowe i części (5,75%), chemia organiczna (3,44%), kamienie i metale szlachetne (2,61%), leki (2,53%) i aluminium (2,43%). Inne importowane towary to m.in. miedź, instrumenty precyzyjne, zboża, bawełna, guma, chemikalia i artykuły z żelaza i stali.
Wśród najczęściej eksportowanych towarów są pojazdy silnikowe i części (11,1%), maszyny przemysłowe (9,22%), żelazo i stal (7,58%), urządzenia elektryczne (5,33%), kamienie i metale szlachetne (4,87%), odzież (4,79%), tworzywa sztuczne (4,45%), artykułu z żelaza i stali (3,91%), ropa i paliwa mineralne (3,78%) oraz owoce i orzechy (2,38%). Kolejne pozycje obejmują m.in. meble, gumę, dywany, tekstylia, konserwowane owoce i warzywa, chemię nieorganiczną, zboża i mąkę.
Umowy handlowe
Turcja zawarła wiele umów handlowych. Zostały one zawarte zarówno z krajami, jak i stowarzyszeniami krajów. Turcja i Unia Europejska podpisały umowę o unii celnej, która weszła w życie 31 grudnia 1995 roku. Turcja zawarła także umowy o wolnym handlu z 35 krajami. Jedenaście z nich zostało uchylonych w momencie przystąpienia tych krajów do UE.
Turcja zawarła umowy o wolnym handlu z następującymi krajami:
Albania
Bośnia i Hercegowina
Chile
Czarnogóra
Egipt
Gruzja
Korea Południowa
Kosowo
Macedonia
Malezja
Maroko
Mauritius
Mołdawia
Palestyna
Serbia
Singapur
Tunezja
Wenezuela
Wielka Brytania
Wyspy Owcze
Umowy o wolnym handlu podpisane z Libanem, Katarem, Sudanem i Ukrainą są w trakcie ratyfikacji. Turcja zawarła także preferencyjne porozumienia handlowe z Iranem i Azerbejdżanem, a umowa z Uzbekistanem jest w trakcie ratyfikacji. W 1998 roku weszła w życie umowa w sprawie unikania podwójnego opodatkowania zawarta ze Stanami Zjednoczonymi.
Umowy ze stowarzyszeniami krajów:
Unia Europejska (EU)
Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (EFTA)
Relacje Turcja – Unia Europejska
Turcję i Unię Europejską łączą bliskie relacje. Podstawą stosunków handlowych są „Układ ustanawiający stowarzyszenie między Europejską Wspólnotą Gospodarczą a Turcją” (Agreement establishing an Association between the European Economic Community and Turkey) z 1963 roku oraz umowa o unii celnej, która weszła w życie 31 grudnia 1995 roku. W 2005 roku rozpoczęły się negocjacje akcesyjne Turcji z Unią Europejską, ale zostały one zawieszone w 2019 roku.
Turcja jest szóstym największym partnerem UE w handlu towarami (3,3% udziału), a UE jest najważniejszym partnerem Turcji w tym obszarze (41% eksportu Turcji trafia do Unii). Wartość handlu towarami w 2022 roku wyniosła 198,1 mld euro. Unia Europejska importuje z Turcji głównie wyroby włókiennicze i sprzęt transportowy. Z kolei eksport obejmuje maszyny i urządzenia, sprzęt transportowy, metale nieszlachetne i chemikalia.
Wartość handlu usługami wyniosła 24,2 mld euro. Import UE z Turcji obejmował przede wszystkim usługi transportowe i turystyczne. Z kolei najczęściej eksportowane usługi z UE obejmowały transport i usługi z obszaru ICT.
W ostatnich latach w sferze politycznej pojawiły się rozdźwięki między Turcją a Unią Europejską. Pomimo to obie strony kontynuują współpracę gospodarczą i współdziałają w zakresie rozwiązywania kryzysów, takich jak kryzys migracyjny, nawet jeśli w trakcie współpracy pojawiają się różnice zdań i tarcia.
Szanse i wyzwania
Rosnące zainteresowania zachodnią kulturą i stylem życia, bieżące potrzeby ludności i programy rozwoju gospodarki stanowią szansę dla przedsiębiorców z zagranicy. Wzrost demograficzny oznacza m.in. zwiększenie zapotrzebowania na energię elektryczną oraz konieczność modernizacji infrastruktury energetycznej, co tworzy perspektywy dla firm eksportujących nowoczesne urządzenia i technologie. Z kolei dywersyfikacja dostaw energii to możliwość rozwoju projektów związanych z energią odnawialną, zwłaszcza słoneczną, wiatrową i geotermalną.
Rozwój branży budowlanej oznacza większe zapotrzebowanie na specjalistyczny sprzęt i nowoczesne know-how. Popyt na tego typu technologie będzie zwiększać także realizacja planu rozbudowy infrastruktury transportowej, takiej jak drogi, koleje i porty. Wzrośnie także zapotrzebowanie na sprzęt transportowy. Sektor publiczny i prywatny zwiększają inwestycje w maszyny przemysłowe, technologie informatyczne i telekomunikacyjne. Tendencje demograficzne oznaczają konieczność zwiększania przez rząd nakładów na system edukacji i opiekę zdrowotną.
Należy jednak pamiętać, że pomimo szybkiego rozwoju gospodarczego Turcji, przed potencjalnymi eksporterami stoi także szereg wyzwań związanych ze środowiskiem prawnym i odmiennością kulturową. Wyzwania związane są także z wewnętrzną sytuacją polityczną i pojawiającymi się nieraz napięciami na tym tle. Niemniej jednak Turcja, która rozwija się m.in. dzięki zagranicznym inwestycjom, jest nastawiona na stałą współpracę z partnerami z zagranicy i rozwój handlu. Służy temu 18 wolnych stref ekonomicznych (free zones), których celem jest promowanie i zwiększanie wolumenu bezpośrednich inwestycji zagranicznych.